فشار خون بالای ریوی : مراحل، علائم، عوارض و درمان

پرفشاری شریان ریوی یک نوع نادر از فشار خون بالا است. فشار خون بالای ریوی زمانی اتفاق می افتد که شریان ‌های ریه تنگ شده و جریان خون از قلب به ریه با مانع روبرو خواهد شد. فشار خون در این شریان ‌ها افزایش پیدا خواهد کرد و منجر به ضعیف شدن بطن راست قلب و همین ضعیف تر شدن و می تواند باعث ایجاد نارسایی قلبی شود. وقتی علائم فشار خون بالای ریوی را مشاهده می کنید، احتمالا این عارضه پیشرفت زیادی کرده است. فشار خون بالای ریوی به مرور زمان بدتر می شود و می تواند زندگی فرد را تهدید کند. اما رعایت کردن نکات درمانی و مصرف دارو می تواند علائم را بهبود ببخشد و بیمار بهتر می تواند با آن زندگی کند.

فشار خون بالای ریوی چیست ؟

پرفشاری خون ریوی یا PAH به افزایش فشار خون در شریان ریوی قلب گفته می شود. این شریان‌ ها خون را از قلب به ریه‌ها انتقال داده تا اکسیژن را بردارند. از علائم پرفشاری خون ریوی می‌توان تنگی نفس و خستگی در طول فعالیت جسمانی را می توان نام برد. در فشار خون شریانی ریوی یا همان PAH، رگ های خونی در ریه ها باریک و مسدود شده یا از بین رفته است. همین آسیب جریان خون را از طریق ریه‌ها کند کرده و فشار خون را در رگ‌ های ریه افزایش خواهد داد. همین امر سبب می شود که قلب شما باید بیشتر کار کرده تا خون را از طریق ریه‌ها پمپاژ کند. تلاش اضافی باعث می‌شود که عضله قلب شما ضعیف شده و از کار بیفتد.در برخی از افراد فشار خون بالای ریوی بدتر شده و می تواند منجر به مرگ فرد شود. البته باید اشاره کرد کرد که برای برخی از انواع فشار خون ریوی درمانی وجود نداشته و درمان می تواند به کاهش علائم و بهبود کیفیت زندگی کمک کند.

علت فشار خون بالای ریوی

قلب دارای دو بخش فوقانی یعنی دهلیز و دو بخش تحتانی یعنی بطن می باشد. در هر مرتبه که خون از قلب عبور می ‌کند، محفظه تحتانی راست یا همان بطن راست از طریق یک رگ خونی بزرگ یا همان شریان ریوی، خون را به ریه‌ ها پمپاژ خواهد کرد. در ریه‌ها، خون دی اکسید کربن را آزاد خواهد کرد و اکسیژن را می ‌گیرد. خون از طریق رگ‌های خونی در ریه‌ها (شریان‌های ریوی، مویرگ‌ها و رگ‌ها) به سمت چپ قلب شما جریان خواهد یافت.
در صورت ایجاد تغییرات در سلول‌های شریان ‌های ریوی موجب سفت، متورم و ضخیم شدن دیواره رگ‌ ها خواهد شد. همین تغییرات جریان خون از طریق ریه ‌ها کند یا مسدود کرده و منجر به ایجاد فشار خون بالا در ریه شده است. علت فشار خون ریوی را می توان به 5 دسته تقسیم کرد:

فشار خون شریانی ریوی (PAH)

• گاهی علت فشار خون بالای ریوی مشخص نیست و پزشکان نمی توانند دلیل این بیماری را بیابند و در این هنگام به این بیماری فشار خون شریانی ریوی ایدیوپاتیک گفته می شوند.
• علت دیگر آن می تواند به علت وراثت باشد که از طریق خانواده ها به فرد انتقال یافته است.
• مصرف برخی از داروهای رژیمی یا داروهای غیرقانونی مانند مت آمفتامین و غیره
• بیماری مادرزادی قلبی
• اختلالات بافت همبند (اسکلرودرمی، لوپوس و غیره)
• ابتلا به HIV
• بیماری مزمن کبدی (سیروز)

فشار خون ریوی ناشی از بیماری قلبی سمت چپ

• بیماری دریچه سمت چپ قلب ، مانند دریچه میترال یا دریچه آئورت
• نارسایی در محفظه پایینی سمت چپ قلب (بطن چپ)
• نارسایی احتقانی قلب

فشار خون ریوی ناشی از بیماری ریه

• بیماری های انسداد مزمن ریوی (COPD)
• بیماری های ریوی مانند آمفیزم، ، برونشیت مزمن، یا فیبروز ریوی
• فیبروز ریوی، وضعیتی است که موجب زخم در بافت بین کیسه‌ های هوای ریه‌ ها خواهد شد.
• آپنه انسدادی خواب یا همان ایجاد وقفه تنفسی در زمان خواب
• قرار گرفتن مدتی طولانی در ارتفاعات در افرادی که ممکن است در معرض خطر فشار خون ریوی باشند

فشار خون ریوی ناشی از لخته شدن خون مزمن

• لخته خون مزمن در ریه ‌ها یا آمبولی ریوی
• دیگر اختلالات لخته شدن خون

فشار خون بالا در ریه که توسط سایر بیماری‌ها ایجاد می‌شود!

• اختلالات خونی، از جمله پلی‌سیتمی ورا و ترومبوسیتمی ضروری
• اختلالات التهابی مانند سارکوئیدوز و واسکولیت
• اختلالات متابولیکی، از جمله بیماری ذخیره گلیکوژن
• بیماری کلیوی
• فشار تومورها به شریان‌های ریوی
• آرتریت روماتوئید و دیگر بیماری های خود ایمنی
• استفاده از مواد مخدر مانند کوکائین یا متامفتامین

علائم فشار خون بالای ریوی

یکی از علائم اصلی بیماری، تنگی نفس است مخصوصا زمانی که در حال فعالیت هستید. این علائم عموما به آرامی شروع شده و به تدریج بدتر می شود.

• فشار قفسه سینه یا درد
• خستگی مفرط
• تنگی نفس، ابتدا هنگام ورزش و در نهایت در حالت استراحت
• سرگیجه یا غش (سنکوپ)
• تورم (ورم) در مچ پا و در نهایت در شکم (یا به اصطلاح آب آوردن شکم)
• رنگ مایل به آبی لب و پوست (سیانوز)
• ضربان قلب یا تپش قلب

سندرم آیزنمنگر و فشار خون ریوی

سندرم آیزنمنگر نوعی بیماری مادرزادی قلبی که باعث فشار خون ریوی بالا خواهد شد. در این وضعیت عموما به علت وجود یک حفره بزرگ در قلب بین دو محفظه تحتانی قلب یعنی بطن‌ها ایجاد شده که به آن نقص تیغه بطنی گفته می شود. این حفره در قلب منجر به جریان اشتباه خون در قلب شده و خون حامل اکسیژن (خون قرمز) با خون فاقد اکسیژن (خون آبی) را با هم ترکیب می کند و خون را بجای اینکه به قسمت دیگر بدن برود به ریه ‌ها برمی گرداند و موجب افزایش فشار در رگ‌ های ریوی و ایجاد فشار خون ریوی خواهد شد.

عوامل خطر فشار خون ریوی

افزایش سن خطر ابتلا به فشار خون ریوی را افزایش خواهد داد. تشخیص این بیماری عموما در افراد 30 تا 60 سال می باشد. البته در صورت ایدیوپانیک در بزرگسالان جوان نیز دیده خواهد شد.

• سابقه خانوادگی این بیماری
• چاقی و اضافه وزن
• اختلالات لخته شدن خون یا سابقه خانوادگی لخته شدن خون در ریه‌ ها
• قرار گرفتن در معرض آزبست (پنبه کوهی)
• اختلالات ژنتیکی، از جمله بیماری مادرزادی قلبی
• زندگی کردن در ارتفاعات بالا
• استفاده از داروهای خاص برای کاهش وزن
• استفاده از مواد مخدر غیرقانونی مانند کوکائین
• استفاده از مهارکننده‌های جذب مجدد سروتونین (SSRI) که برای درمان افسردگی و اضطراب استفاده می‌ شود

عوارض فشار خون ریوی

• بزرگ شدن سمت راست قلب و نارسایی قلبی (cor pulmonale): بزرگ شدن بطن راست قلب که موجب می شود بیش از حد معمول پمپاژ کند تا خون را از طریق شریان‌ های ریوی باریک یا مسدود عبور پیدا کند. در ابتدا قلب دیواره های خود را ضخیم کرده و موجب گسترش محفظه بطن راست می شود و همین امر میزان خون موجود در آن را افزایش خواهد داد. ایجاد این تغییرات فشار بیشتری را بر قلب وارد آورده و منجر به از کار افتادگی بطن راست خواهد شد.
• لخته شدن خون. داشتن فشار خون بالای ریوی منجر به ایجاد لخته در رگ ‌های کوچک ریه می شود، باریک یا مسدود شدن رگ‌های خونی نیز خطرناک است.
• آریتمی. فشار خون بالای ریوی ضربان نامنظم قلب یا آریتمی ایجاد خواهد کرد که می‌تواند منجر به تپش قلب، سرگیجه یا غش شود. آریتمی‌هایی وجود دارند که می‌توانند منجر به مرگ شوند.
• خونریزی در ریه‌ها. فشار خون ریوی بالا می‌تواند منجر به خونریزی شدید و خطرناکی در ریه‌ها و ایجاد سرفه و خون شود (هموپتیز).
• عوارض بارداری. فشار خون ریوی می‌تواند برای یک زن باردار و جنین خطرناک باشد.

تشخیص فشار خون ریوی

الکتروکاردیوگرام : از الکتروکاردیوگرام می توان برای بررسی علائم فشار یا ریتم غیرطبیعی در قلب استفاده کرد.
اکوکاردیوگرام  : از اکوکاردیوگرام برای بررسی ساختار و عملکرد قلب و سنجش میزان فشار شریان ریوی می توان استفاده کرد.
اشعه ایکس قفسه سینه : از این تست برای دانستن اینکه آیا عروق ریوی یا محفظه پایینی قلب شما بزرگ شده ‌اند یا خیر استفاده می توان کرد.
سی تی اسکن یا اسکن  MRI :  برای پیدا کردن لخته خون ، باریک شدن عروق یا آسیب عروق ریوی استفاده می شود.
کاتتریزاسیون قلب : از این تست برای سنجش فشار خون در عروق ریوی و بطن راست قلب می توان استفاده کرد.
آزمایش عملکرد ریوی : از این تست برای ارزیابی ظرفیت و جریان هوا به داخل ریه‌ ها قابل استفاده می باشد.
آزمایش خون : برای بررسی فاکتور های مرتبط با فشار خون ریوی یا سایر بیماری‌ ها می توان از این آزمایش بهره گرفت.
آزمایشات ژنتیکی :  در صورتی که یکی از اعضای خانواده دارای فشار خون ریوی باشد، پزشک فرد را به لحاظ ژن‌ هایی که با فشار خون ریوی مرتبط هستند، غربال خواهد کرد. در صورتی که نتیجه آزمایش مثبت باشد سایر اعضای خانواده را نیز مورد بررسی قرار خواهد داد.

مراحل بیماری فشار خون بالای ریوی

• مرحله اول . در این حالت فعالیت بدنی شما را محدود نخواهد کرد و طی فعالیت بدنی عادی یا استراحت، علائم خاصی را تجربه نخواهید کرد.
• مرحله دوم . این حالت فعالیت بدنی شما را کمی محدود خواهد کرد. در این وضعیت فرد در طی فعالیت بدنی معمولی علائم را تجربه خواهد کرد، ولی در زمان استراحت این علائمی وجود نخواهد داشت.
• مرحله سوم . این حالت فرد در طی فعالیت های بدنی جزئی و معمولی علائمی را تجربه خواهد کرد در صورتی که در زمان استراحت این علائم را ندارید.
• مرحله چهارم . در این حالت فرد قادر نیست هیچ فعالیتی را بدون علائم انجام دهد که در زمان فعالیت نیز تجربه خواهید کرد. علائم نارسایی سمت راست قلب در این مرحله قابل مشاهده می شود.

درمان فشار خون ریوی

باید بدانید هیچ درمانی برای فشار خون ریوی بالا وجود ندارد، اما پزشکان قادرند راه هایی برای مدیریت بیماری تجویز خواهد کرد که در این صورت علائم را بهبود داده و از پیشرفت بیماری جلوگیری خواهد کرد. هنگامی که فشار خون ریوی بالا به علت بیماری دیگری ایجاد شود، پزشک بر آن است که علت آن را درمان کند.

عمل جراحی

بسته به شرایط فرد ممکن است روش جراحی پیشنهاد شود. سپتوستومی دهلیزی برای کاهش فشار در سمت راست قلب فرد و پیوند ریه یا قلب و ریه می‌تواند جایگزین ارگان‌ های آسیب ‌دیده شود. سپتوستومی دهلیزی، پزشک یک کاتتر از طریق یکی از وریدهای مرکزی شما به سمت محفظه سمت راست بالای قلب شما هدایت خواهد کرد. در سپتوم محفظه فوقانی نوار  یعنی بافت بین دو طرف راست و چپ قلب، با عبور از محفظه فوقانی به سمت چپ، آنها یک دهانه ایجاد خواهند کرد. سپس یک بادکنک کوچک را در نوک کاتتر باد کرده تا دهانه را باز کند و باعث شود خون بین محفظه ‌های فوقانی قلب شما جریان یابد و فشار را در سمت راست قلب کاهش دهد.

در صورتی که به بیماری شدید ریوی مبتلا باشید پیوند ریه توصیه می شود. در این حالت پزشک یکی از ریه ها یا هر دو را برمیدارد و ریه های اهدایی را جایگزین خواهد کرد. در صورت ابتلا بع بیماری قلبی یا نارسایی قلبی شدید پزشک علاوه بر پیوند ریه پیوند قلب را نیز پیشنهاد خواهد کرد.

مراقبت ها و تغییر در شیوه زندگی

برای کاهش علائم و همچنین کاهش سرعت پیشرفت بیماری راهکارهای زیر پیشنهاد می شود:

مهم ترین نکته این است که به اندازه کافی استراحت کنید. خستگی و فعالیت بدنی شدید دشمن این بیماری است.

از استعمال دخانیات بپرهیزید. سیگار کشیدن موجب می شود، علاوه بر فشار بیماری فشار مصرف سیگار را بر قلب و ریه خود تحمیل کنید. نه فقط سیگار کشیدن بلکه در معرض دود سیگار بودن و سایر آلاینده ها می تواند تهدید کننده زندگی این بیماران باشد.

باید از باردار شدن و نیز مصرف قرص های ضد بارداری خوراکی جدا خودداری نمایید. در صورتی که شما یک خانم در سن باروری و مبتلا به فشار خون بالای ریوی هستید، لازم است بدانید که بارداری می تواند زندگی شما و جنین تان را به خطر بیندازد. استفاده از قرص های جلوگیری از بارداری هم کار خوبی نیست زیرا مصرف این قرص ها خطر لخته شدن خون و سکته قلبی را در شما افزایش می دهد.

برنامه غذایی داشته باشید و وزن خود را کنترل کنید. پزشک مطمئنا یک رژیم غذایی کم نمک به شما توصیه خواهد کرد تا هم فشار خون و هم شدت تجمع آب و ادم در بدن شما کاهش یابد. اما علاوه بر نمک باید به میزان چربی غذاها هم دقت کنید. باید توجه داشته باشید که چاقی می تواند عامل خطر برای انواع فشار خون و نیز تشدید کننده علائم فشار خون بالای ریوی باشد.

در ارتفاعات زندگی نکنید و یا کوه نوردی پیشنهاد نمی شود.

از موقعیت‌هایی که می‌توانند فشار خون را بیش از حد کاهش دهند، دوری کنید.

درباره داروهای مصرفی خود از پزشک سوال کنید. ملاقات های منظم با پزشک خود ترتیب داده و واکسن های مورد نیاز و توصیه شده را دریافت کنید.

میانگین طول عمر افراد با فشار خون ریوی

فشار خون ریوی یک بیماری پیشرونده بوده که با گذشت زمان شدید تر خواهد شد. میزان بقای افراد مبتلا پنج سال می باشد و با پیشرفت این بیماری‌، میزان بقای پنج ساله کاهش خواهد یافت.

در ادامه میزان پنج ساله بقا برای هر مرحله یافت نشان داده شده است.

• مرحله اول : 72 تا 88 درصد
• مرحله دوم : 72 تا 76 درصد
• مرحله سوم : 57 تا 60 درصد
• مرحله چهارم : 27 تا 44 درصد

حرف آخر

در سال‌های اخیر، گزینه ها برای درمان افراد مبتلا به فشار خون ریوی پیشرفت کرده و بهبود یافته است. اما هنوز درمانی برای این بیماری وجود ندارد. تشخیص و درمان به موقع می تواند بهبود علائم، کاهش عوارض و طولانی شدن عمر افراد مبتلا به فشار خون ریوی شود.